Δευτέρα 17 Φεβρουαρίου, 2025

99.5

LIVE

Ο Άρχων του τρόμου/Touch of evil (1958) του Orson Welles

Κριτική της ταινίας από τον Γιώργο Ξανθάκη

«Οι λέξεις είναι ανίκανες να περιγράψουν την πολυπλοκότητα αυτής της ιστορικής εναρκτήριας σεκάνς στη αρχιτεκτονική του χώρου και να αποτυπώσουν πλήρως το μεγαλείο της. Είναι κάτι που κάνει τους νέους να θέλουν να γίνουν κινηματογραφιστές και τους καθιερωμένους κινηματογραφιστές να θέλουν να αποσυρθούν από φθόνο και απογοήτευση» γράφει ο DaleThomajan στο βιβλίο του «From Cyd Charisse to Psych» (1992). Αναφέρεται, φυσικά,  στο εναρκτήριο πλάνο –σεκάνς του «Άρχοντα του τρόμου» ,που αποτελεί την κορυφή της σκηνοθετικής δεξιοτεχνίας του Orson Welles ,αλλά και μάθημα που διδάσκεται σε όλες τις σχολές κινηματογράφου. Αν και κάποιοι κατηγόρησαν τον Welles για επιδειξιομανία  , στην πραγματικότητα  το συγκεκριμένο πλάνο είναι κινηματογραφικά, στιλιστικά και θεματικά απαραίτητο, καθώς δημιουργεί ένα ζητούμενο του σινεμά :την αρμονική ενότητα χρόνου και χώρου της δράσης .

Ο «Άρχων του τρόμου» θεωρείται από πολλούς ως το κύκνειο άσμα της κλασικής περιόδου του φιλμ νουάρ, και αναμφισβήτητα μια από τις πιο λαμπρές και χαρακτηριστικές ταινίες του Welles, μετά από απουσία 11 ετών από το Χόλιγουντ. Παρόλο που ο Welles σκηνοθέτησε την ταινία χωρίς δυσκολίες και σε χρόνο ρεκόρ, το στούντιο δυσαρεστημένο με το μοντάζ του, κυκλοφόρησε μια πιο σύντομη αλλά αποτυχημένη έκδοση με πρόσθετες σκηνές γυρισμένες από τον Harry Keller. Όπως είναι λογικό, ο πικραμένος Welles συνέταξε ένα σημείωμα 58 σελίδων στο οποίο πρότεινε τις αλλαγές που θα βελτίωναν την ταινία. Τελικά η εκδοχή του Welles  αποκαταστάθηκε και προβλήθηκε πολύ αργότερα –το 1998- όταν και εκτιμήθηκε όχι μόνο η εικαστική της λαμπρότητα  αλλά και η ανατριχιαστικά οξυδερκής κατανόηση της ανθρώπινης ψυχής.

Στη λαϊκή κουλτούρα των ΗΠΑ, το Μεξικό  έχει συχνά προσφέρει μια μεταφορά για τη σκοτεινή πλευρά της αμερικανικής συνείδησης. Σε ταινίες, τραγούδια και μυθιστορήματα, οι Αμερικανοί ‘’καταφεύγουν στο Μεξικό’’ για να ξεφύγουν από τους νόμους των ΗΠΑ. Η ιστορία της ταινίας διαδραματίζεται στο Los Robles, μια άθλια συνοριακή πόλη -«οι παραμεθόριες πόλεις αναδεικνύουν τα χειρότερα σε μια χώρα» λέει ένας χαρακτήρας. Είναι ένα μέρος με μπαρ, στριπτιτζάδικα και οίκους ανοχής, με  τη μουσική να ξεχύνεται στους δρόμους από παντού. Είναι ένα είδος ουδέτερης ζώνης ,όπου τα όρια μεταξύ νομιμότητας και εγκλήματος γίνονται τόσο θολά που δεν διακρίνονται.

Ο “Mike” Vargas (Charlton Heston), ένας Μεξικανός αξιωματικός της δίωξης ναρκωτικών, βρίσκεται στο μήνα του μέλιτος με τη σύζυγο του Susan (Janet Leigh), όταν ένα αυτοκίνητο ανατινάζεται ακριβώς μπροστά στα μάτια τους, λίγο μετά τη διέλευση των συνόρων. Έχοντας επίγνωση των πολιτικών προεκτάσεων, ο Vargas ασχολείται με την έρευνα που ακολουθεί, αλλά σύντομα έρχεται αντιμέτωπος με έναν βετεράνο αρχηγό της αμερικανικής αστυνομίας, τον Λοχαγό Hank Quinlan (Orson Welles). Βασικός ύποπτος θεωρείται ο Sanchez, ένας Μεξικανός που είναι παντρεμένος με την κόρη του άνδρα που σκοτώθηκε στην έκρηξη. Αφού υποβάλλει τον Sanchez σε μια βάναυση ανάκριση στο διαμέρισμά του, ο Quinlan ανακαλύπτει δύο ράβδους δυναμίτη που δεν αφήνουν καμία αμφιβολία για την ενοχή του Μεξικανού. Ωστόσο ο Vargas είναι πεπεισμένος ότι ο Quinlan ‘’φύτεψε’’ τον δυναμίτη για να εξασφαλίσει μια γρήγορη καταδίκη και ξεκινά τη δική του έρευνα για προηγούμενες υποθέσεις του αστυνομικού. Συνειδητοποιώντας την απειλή, ο πανούργος Quinlan επινοεί ένα σχέδιο για να τον απαξιώσει…

Στην λογοτεχνική πηγή της ταινίας , «Badge of Evil»(1956) του Whit Masterson, εξιστορείται  μια καθαρά αστυνομική σύγκρουση μεταξύ του ενάρετου και του σαθρού. Ωστόσο στο σενάριό του, ο Welles  εξυψώνει τον Quinlan στο ανάστημα ενός τυραννικού ‘’Καίσαρα’’ και τον Vargas στο ανάστημα ενός ηθικολόγου ‘’Βρούτου’’. O πρώτος ενσαρκώνει την κατάχρηση εξουσίας στο όνομα της ‘’αυθεντίας’’ του, ο δεύτερος ενσαρκώνει τον προοδευτισμό στο όνομα της δημοκρατίας. Είναι η αλληλεπίδραση μεταξύ αυτών των δύο ανεξιχνίαστων θεματοφυλάκων του σωστού και του λάθους που παρέχει στην ταινία την μηχανική δυναμική της.

Με τον Quinlan ο Welles ολοκληρώνει τη γκαλερί των ‘’biggen than life’’ δεσποτικών χαρακτήρων που έχει ερμηνεύσει : από τον Kane, τον Arkadin μέχρι τον Falstaff. Απεικονίζεται ως ένα τεράστιο αρχέγονο θηρίο -ένα μυθολογικό ‘’Behemoth’’- που επιβάλλεται σε κάθε  σκηνή με κυριαρχική υπόσταση : αδίστακτος, ψυχοπαθής, ρατσιστής, βάναυσος,  διεφθαρμένος. Ένα σατανικό ον, που στο όνομα της δικαιοσύνης είναι έτοιμο να κατασκευάσει στοιχεία για να παγιδεύσει ένοχους, τους οποίους αναγνωρίζει χάρη σε μια διαίσθηση που είναι τόσο αλάνθαστη όσο και ηθικά αμφίσημη. Κι όμως, αυτό που τον διαχωρίζει από άλλους «άθλιους αστυνομικούς» της οθόνης είναι οι υπαινιγμοί ότι κάποτε ήταν ένας «σπουδαίος ντετέκτιβ»; Τι τον έριξε τόσο χαμηλά;  Κυρίως η αποτυχία του να βρει τον δολοφόνο της γυναίκας του και ο επακόλουθος αλκοολισμός που τον οδήγησε σε σωματική αποσύνθεση. Ως σκηνοθέτης ο ιδεαλιστής Welles δεν διστάζει να καταγγείλει την απεχθή μορφή ενός τέρατος, αλλά ως ηθοποιός καλείται να υπερασπιστεί αυτόν τον κάποτε υποδειγματικό, έντιμο και θαρραλέο αστυνομικό. Αυτή η εκπληκτική αντίφαση καθιστά  τον «Άρχοντα του τρόμου» έναν αξεπέραστο κινηματογραφικό προβληματισμό για την αιώνια πάλη ανάμεσα στο Καλό και το Κακό.

Ο Vargas, ως σύμβολο αφοσίωσης στη νομιμότητα και στη δικαιοσύνη  παρέχει μια ισχυρή αντίσταση στην αμοραλιστική φιγούρα του Quinlan. Η απροκάλυπτη φυλετική προκατάληψη εναντίον του μετατρέπει τη σύγκρουσή τους σε μια πολιτιστική και ιδεολογική μονομαχία. Σταδιακά ο Vargas συνειδητοποιεί όλο και περισσότερο το προσωπικό κόστος της ηθικής ακεραιότητας του, ειδικά όταν η σύζυγός του, γίνεται στόχος στα άνομα σχέδια του Quinlan.

Η εξωτική παραξενιά της ταινίας στέφεται θαυμάσια από την εμπνευσμένη εμφάνιση της Marlene Dietrich, ως τσιγγάνας  μάντισσας Tanya και πρώην ερωμένης του  Quinlan.  Η Tanya λειτουργεί ταυτόχρονα ως αποστασιοποιημένη παρατηρήτρια και κυνική σχολιάστρια  των γεγονότων που εκτυλίσσονται. Αντιμετωπίζει τον Quinlan με ένα μείγμα οίκτου και περιφρόνησης και αναδεικνύει την ευαλωτότητα του όταν λίγο πριν το τέλος, της ζητά να διαβάσει το μέλλον του στα χαρτιά. «Δεν έχεις καθόλου… Το μέλλον σου έχει εξαντληθεί» είναι  τα λόγια της που βρίσκουν μια προφητική  απήχηση για τον Welles, καθώς αυτή ήταν η τελευταία ταινία του στο Χόλιγουντ. Τα τελευταία της λόγια – «Ήταν κάποιου είδους άντρας…»– ορθώνονται ως μελαγχολικός, διφορούμενος επικήδειος που αναγνωρίζει την πολυπλοκότητά του χαρακτήρα του .

Ελάχιστες ταινίες έχουν μια τόσο βαθιά αλληγορική αίσθηση του τοπίου ,όσο ο «Άρχων του τρόμου». Σκηνοθέτης χώρων και σύνθεσης κάδρου παρά ηθοποιών, με την εμπευσμένη mise-en-scene του συνθέτει μια χωρική χορογραφία, στην οποία κάθε χαρακτήρας και κάθε πράξη εντάσσεται οργανικά σε ένα απόλυτα πειστικό σύνολο. Από τις πρώτες στιγμές η ταινία αποπνέει μια ρυπαρή και αποπνικτική ατμόσφαιρα.  Στον καυτό μεξικάνικο αέρα νοιώθουμε την οσμή των σκουπιδότοπων , των βιομηχανικών απόβλητων, των παρακμιακών μοτέλ και των βρώμικων bar- μια σύνοψη όλων των αποσαθρωμένων πόλεων στην ιστορία του φιλμ νουάρ.

Η ευέλικτη κάμερα του Russell Metty, υοθετεί όλα τα γνωστά φιλμ νουάρ μοτίβα δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα κλειστοφοβίας και έντασης που αντανακλά την ηθική παρακμή των χαρακτήρων. Το βάθος πεδίου ,η οπτική παραμόρφωση, το παιχνίδι των σκιών, οι οξείες γωνίες λήψης  ενισχύουν την αίσθηση του αλλόκοτου , του γκροτέσκο και του εξωπραγματικού.  Το ηχητικό σύμπαν είναι ένα κατακλυσμιαίο μπαράζ από επικαλυπτόμενους διάλογους, εκκωφαντικά  ηχητικά εφέ, και τη χάλκινη, εσκεμμένα παρεμβατική μουσική του Henry Mancini.

Ο «Άρχων του τρόμου» είναι έργο αντισυμβατικό χωρίς να καταφεύγει στον μεταμοντερνισμό, που επανεφευρίσκει το αστυνομικό δράμα φρεσκάρονταςτις καθιερωμένες παραμέτρους του νουάρ. Παράλληλα είναι ένας διαλογισμός για την την ηθική αμφισημία και τη διαβρωτική φύση της εξουσίας, φορτισμένος με μηδενιστική μοιρολατρία και σαιξπηρικές αντηχήσεις.

Μεγάλο μέρος του έργου του Welles ήταν αυτοβιογραφικό και οι χαρακτήρες που επέλεξε να παίξει (Kane, Macbeth, Othello) ήταν γίγαντες που καταστράφηκαν από την ύβρι. Άραγε ποιο ποσοστό από τον χαρακτήρα του Quinlan ταυτίζεται με τον ίδιο τον Welles, αυτή την παρεξηγημένη ιδιοφυΐα που άσκησε τόσο μεγάλη επίδραση στον κινηματογράφο του 20ου αιώνα, αλλά που δυσκολευόταν να κάνει ταινίες στην πατρίδα του; Ο «’Αρχων του τρόμου» είναι η ιστορία της παρακμής ενός ανθρώπου, που τόσο ηθικά όσο και σωματικά, θυμίζει τον Welles, έναν έκπτωτο αγγέλο που έκαψε τα φτερά του στο Χόλιγουντ και σπατάλησε τη δύναμη και την ιδιοφυΐα του σχεδιάζοντας μαξιμαλιστικά έργα, περιπέτειες σε όλο τον κόσμο αλλά τελικά θέρισε μόνο λύπες, αποτυχίες και πικρία.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

© 2020-2024 – RealVoice 99.5 All Rights Reserved.  Κατασκευή ιστοσελίδας

Χρησιμοποιούμε cookies για να σου προσφέρουμε μία προσωποποιημένη εμπειρία καθώς και για την ανάλυση της επισκεψιμότητάς μας. ΑΠΟΔΟΧΗ Μάθε περισσότερα